Dwór w Mniszkowie – Historia i Architektura

Lokalizacja i Charakterystyka Dworu

Dwór usytuowany jest we wsi Mniszków na skraju skarpy w południowej jej części, oddalony kilkadziesiąt metrów na zachód od głównej wiejskiej drogi. Nieznana jest ciągle geneza opisywanego obiektu, pomimo że wyróżnia się on zdecydowanie na tle wiejskiej zabudowy swoim reprezentacyjnym charakterem.

Autorka studium historyczno-architektonicznego ze względu na okazałość bryły i wystrój przypisała mu funkcję dworską (brak jednak zabudowań gospodarczych) lub domu cechowego górników zwanego „domem gwarków”, z uwagi na eksploatację górnictwa prowadzoną od XII wieku w okolicach Mniszkowa i pobliskiej Miedzianki.

Obraz na suficie belkowym i hrabia Fryderyk Wilhelm von Reden

Może o tym również świadczyć malowidło na stropie belkowym w sieni reprezentacyjnej na I piętrze, które przedstawia hrabiego Fryderyka Wilhelma von Redena, królewsko-pruskiego Ministra Górnictwa, w stroju nadgórnika z młotkami górniczymi w ręku, na tle krajobrazu górniczego Mniszkowa i Miedzianki. Obok stoi żona Fryderyka trzymająca w ręku herb Miedzianki. Dom wzniesiono w 1728 roku (data na portalu).

Wizyty historyczne i tkactwo w regionie Kotliny Jeleniogórskiej

Przekazy ustne przedwojennych mieszkańców wsi dostarczają informacji jako by Król Prus Fryderyk II Wielki odwiedził i zatrzymał się w dworze mniszkowskim w latach 50-tych XVIII w., nadzorując wojska pruskie w czasie wojny siedmioletniej. Wiadomo, że niedaleko pod Dobromierzem, została stoczona bitwa armii pruskiej z wojskami cesarza austriackiego.

Po upadku górnictwa w Kotlinie Jeleniogórskiej, a także w Mniszkowie, zaczęło się rozwijać tkactwo (związane z produkcją lnu). W II połowie XVIII w. dom był w posiadaniu rodziny Geierów. W urbarzu mniszkowskim w 1786 r. w spisie figuruje jako właściciel domu Johann Ch. Geier - kupiec tkacki. Dysponował on trzema zaprzęgami konnymi do transportu tkanin lnianych na okoliczne targi, które odbywały się w Miedziance, Jeleniej Górze czy Kowarach.

Prace budowlane i remonty (1908 – 1951)

W 1908 r. dom w stanie dużego zniszczenia nabył osobisty sekretarz hrabiego Hermanna Stolberga (właściciela Janowic Wielkich i innych majątków ziemskich w okolicy) hr. Albrecht von Ledebur. W latach 1909-1910 nowy właściciel z pomocą ekipy miejscowych cieśli i stolarzy (firmy Paula Goldmanna) przeprowadził poważne prace budowlane. Rozebrano przede wszystkim stromy dach kryty strzechą i dom nakryto dachem łamanym, tzw. polskim z mansardą jako II –piętrowy. W niektórych izbach zostały też wymienione zniszczone podłogi oraz wybudowane na poddaszu piece kaflowe. Zmieniono pokrycie dachu na klepki gontowe. Siostra Albrechta - Matylda von Ledebeur uczyła się koronkarstwa od miejscowych tkaczek koronek. Młodsza siostra Julia, znana malarka i późniejsza żona pastora Fritza von Bodelschwing, odwiedzała brata i jej przypisuje się przemalowanie barokowego stropu w południowo-wschodniej izbie. Zmieniono również główne wejście do domu znajdujące się po stronie zachodniej (portal barokowy z datą budowy) na stronę wschodnią (drzwi z przeszklonymi drzwiami wejściowymi i przylegającymi do nich oknami). W ten sposób doświetlono obszerną sień na parterze.

Przypuszcza się, że w planach przebudowy uczestniczył znany architekt i publicysta Paul Schulze-Waumburg.

Modernizacje Barona Renthe-Fink i ich wpływ na Dwór

W 1923 r. dwór nabyła baronowa Christa von Renthe-Fink, w której rękach pozostawał do 1945 roku. Wówczas dobudowano piętrowy ganek wejściowy od wschodu (1933 rok data na belce konstrukcyjnej) oraz przybudówkę od strony północnej, powiększając przestrzeń dawnej stajni. Na piętrze od tej strony powstał balkon z widokiem na Góry Ołowiane i Miedziankę.

W 1934 roku (po małym pożarze) odnowiono strop nad południowo-wschodnią izbą, przemalowując strop w stylizowane ornamenty barokowe.

W ogrodzie po południowo-zachodniej stronie dworu stanął murowany garaż na 6-cylindrowy samochód - kabriolet, którym rodzina i goście baronowej zwiedzali okolice. W latach 30-tych XX wieku parter domu został wynajęty rolnikowi Wiesnerowi i jego rodzinie, który prowadził gospodarstwo rolne na przylegających do domu terenach (w latach wojennych w gospodarstwie tym pracowały dwie Polki – przymusowe robotnice ze wschodu).

Losy powojenne i współczesność Dworu

W 1945 r. po opuszczeniu domu przez baronową, w ciągu kilku miesięcy urządzono tutaj mały lazaret – szpital wojskowy dla rannych uciekinierów z postępującego frontu wojennego. Działała tutaj również izba porodowa dla okolicznych mieszkańców Janowic Wielkich, Mniszkowa, Miedzianki i Trzcińska. Od 1947 do 51 roku, po splądrowaniu przez armię radziecką domu, urządzono kierownictwo grupy poszukiwawczej uranu w Mniszkowie (składających się z samych Rosjan). Grupa ta wykorzystując do prac jeńców wojennych drążyła w pobliżu chodniki poszukiwawcze uranu. Ponieważ nie przyniosły one oczekiwanych rezultatów, w 1951 r. prace zaniechano. Przez szereg następnych lat, dom był stopniowo dewastowany. W 1980 r. dwór został zakupiony w stanie ruiny przez prywatną osobę i służy jako rodzinny letni dom wypoczynkowy. W latach 1980-88 dokonano prac budowlano-konserwatorskich, które pozwoliły zachować budynek w dobrym stanie technicznym i użytkowym.

Architektura – Wygląd i Detale Dworu w Mniszkowie

Obecny dwór ma plan prostokątny, jest dwutraktowy z sienią na osi (pierwotnie przelotową) z dwoma przybudówkami - od wschodu na osi (ganek) i asymetrycznie od północy. W narożniku północno-zachodnim znajdowała się dawniej stajnia. Budynek o bryle zwartej, jednopiętrowy z użytkowym poddaszem nakrywa dach mansardowy o układzie kalenicowym. Elewacje są zwieńczone masywnym, profilowanym, drewnianym gzymsem. Prostokątne okna zostały częściowo ujęte w proste kamienne obramienia. Część stolarki pochodzi z XVIII w. i zachowała oryginalne okucia. Elewacja frontowa jest pięcioosiowa. Oś środkową podkreśla ganek podparty na parterze dwoma drewnianymi słupami. Wejście poprzedzone jest kamiennymi schodami flankowanymi u podstawy dwoma postumentami z osadzonymi na nich kamiennymi szyszkami. Malowniczości obiektowi dodaje szkieletowa konstrukcja piętra tworząca symetryczną dekorację z poziomych rygli i ukośnych zastrzałów. Szata zewnętrzna korpusu z fachwerkiem jest typowa dla stylistyki budownictwa niemieckiego. Surowość założenia, płaskość jego elewacji kontrastuje z bogatym wystrojem.

Wnętrza w całości zachowały historyczny charakter z wieloma elementami pierwotnego wystroju. W zachodniej części sieni zlokalizowane zostały schody. Strop belkowy sieci pierwszego piętra pokryty jest niezwykle barwnym malarstwem. W środkowej części stropu, w wolutowych obramieniach taśm przeplatanych z akantem przedstawione są rodzajowe sceny dworskie będące alegorią pięciu zmysłów.

Oprócz tych przedstawień występują scenki z życia na wsi, scenki z postaciami górników, scena manierystyczna i inne. W przedstawionych fragmentach zawarty jest ogromny repertuar dekoracji charakterystycznej dla późnego baroku. Malatura stropu w dużej izbie frontowej ma program czysto dekoracyjny o bardzo wytwornej kolorystyce. Dopełnieniem dekoracji tej sali jest boazeria drewniana z naprzemiennie ułożonymi płycinami wypełnionymi barokową pseudomarmoryzacją i architekturą malowaną na tle pejzażu, a także fragmenty polichromii ściennej oraz polichromowane wycinane tralki balustrady schodów i barokowe drewniane drzwi na piętrze.

Znaczenie Dworu w Mniszkowie

Dwór w Mniszkowie jest najlepiej zachowanym przykładem dworsko-wiejskiej rezydencji na terenie Kotliny Jeleniogórskiej.

© Natalia Poniatowska-Wasiak. Wszelkie prawa zastrzeżone

Literatura: Kapałczyński W., Napierała P. „Zamki, pałace i dwory Kotliny Jeleniogórskiej”. Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej. Wrocław 2005.

Gdzie przenocować w Mniszkowie? 

Odkryj magię Rudaw Janowickich z Piaskowym Koniem

Dwór w Mniszkowie znajduje się w sercu Rudawskiego Parku Krajobrazowego, zaledwie kilkaset metrów od luksusowych noclegów Piaskowego Konia.

Wybierz jeden z górskich domków z jacuzzi i sauną, aby zanurzyć się w luksusie i jednocześnie poczuć bliskość natury. Odwiedź malownicze szlaki, spróbuj swoich sił we wspinaczce w Sokolikach lub odkryj urokliwe pałace Kotliny Jeleniogórskiej, w tym Pałac Wojanów i Łomnica.

Dlaczego warto wybrać domki w górach Piaskowy Koń?

• Prywatne jacuzzi i podgrzewany basen – idealne na relaks po dniu pełnym wrażeń.

• Ekskluzywne domki na terenach Natura 2000 – cisza, spokój i wyjątkowe widoki.

• Bliskość największych atrakcji regionu, w tym miasta-widmo Miedzianki z jej znanym Browarem Miedzianka oraz licznych tras pieszych i rowerowych.

Zaplanuj wizytę w Rudawach Janowickich i odkryj wyjątkowe miejsca, które uczynią Twój pobyt niezapomnianym.